Αγριόγιδο

Θηλυκά αγριόγιδα σε δάσος ρόµπολου στον Όλυµπο την πρωτοµαγιά, λίγο πριν γεννήσουν.

Το Αγριόγιδο ανήκει στα οπληφόρα αρτιοδάκτυλα µηρυκαστικά θηλαστικά. Ταξινοµικά ανήκει στο γένος Rupicapra της υπο-οικογένειας των Caprinae και πιο συγκεκριµένα στην οµάδα των Rupicaprini. Συγγενικά του είδη βρίσκονται στη Νοτιοανατολική Ασία (οροσειρά Ιµαλαΐων και γύρω περιοχή), Ινδονησία, Ιαπωνικές νήσους και Βόρειο Αµερική. 

Στην Ευρώπη και στη Μικρά Ασία σήµερα ζουν δύο είδη αγριόγιδου. Το Αγριόγιδο των Πυρηναίων (Rupicapra  pyrenaica) που χωρίζεται σε τρία υποείδη και το Αγριόγιδο των Άλπεων (Rupicapra rupicapra), που διακρίνεται σε επτά υποείδη. Ένα από τα επτά υποείδη του Αγριόγιδου των Άλπεων είναι και το Αγριόγιδο των Βαλκανίων (Rupicapra rupicapra balcanica), το οποίο απαντάται και στη χώρα µας.

Χαρακτηριστικό γνώρισµα του αγριόγιδου είναι τα όρθια, µε κυρτές προς τα πίσω απολήξεις, κέρατα που φέρουν στο κεφάλι τους τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά ζώα. Το χρώµα του σώµατός του τους καλοκαιρινούς µήνες είναι καφέ ανοιχτό έως µπεζ, ενώ τους χειµερινούς µήνες γίνεται σκούρο καφέ, σχεδόν µαύρο. Στο λευκό κεφάλι φέρει δύο σκούρες πλευρικές λουρίδες, οι οποίες εκτείνονται από τη βάση των κεράτων έως τα ρουθούνια. Το βάρος ενός ενήλικου ζώου κυµαίνεται από 25 έως 45, το πολύ, κιλά. Βαρύτερα ασφαλώς είναι τα αρσενικά.

Τρέφεται κυρίως µε πόες που βρίσκει στο έδαφος. Συµπληρώνει τη δίαιτά του, ιδιαίτερα το χειµώνα  που η διαθεσιµότητα της τροφής είναι περιορισµένη και µε φύλλα, βελόνες κωνοφόρων, κλαδάκια δέντρων, ιξό, µπουµπούκια, ακόµα και λειχήνες.

Ζευγαρώνει τους φθινοπωρινούς µήνες (Οκτώβριο-Νοέµβριο) και γεννά συνήθως ένα µικρό, έπειτα από 170 περίπου ηµέρες κυοφορίας, δηλαδή το Μάιο. Τα νεαρά θηλυκά παραµένουν µε το κοπάδι της µητέρας τους, ενδεχοµένως για ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής τους. Χαρακτηρίζονται από υπέρµετρη φιλοπατρία. Είναι πάρα πολύ προσκολληµένα µε τον τόπο που γεννήθηκαν και µεγάλωσαν, ώστε πολύ σπάνια αποµακρύνονται από κεί.

Τα αρσενικά από την άλλη µεριά αφήνουν το µητρικό κοπάδι συνήθως πριν συµπληρώσουν το δεύτερο χρόνο της ζωής τους και  περιπλανώνται έως ότου βρουν µια δικιά τους περιοχή (επικράτεια), γεγονός που µπορεί να  συµβεί στην ηλικία ακόµα και των επτά έως οκτώ ετών. Τα ενήλικα αρσενικά ζουν µόνα τους αν και σε ορισµένες περιπτώσεις τα νεαρά αρσενικά σχηµατίζουν µικρές οµάδες των 2-4 ζώων.  Την περίοδο όµως του ζευγαρώµατος, δηλαδή το φθινόπωρο, όλα τα αρσενικά  αναλαµβάνουν -ή προσπαθούν να αναλάβουν- το ρόλο του «αρχηγού» σε ένα κοπάδι θηλυκών της ευρύτερης περιοχής τους.

Τα θηλυκά µε τα µικρά σχηµατίζουν κοπάδια, τα οποία στην Ελλάδα συνήθως αποτελούνται από πέντε έως είκοσι άτοµα, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις ενδέχεται να ξεπεράσουν αυτόν τον αριθµό -εφόσον βέβαια υπάρχουν πολλά αγριόγιδα σε ένα βουνό- πράγµα µάλλον σπάνιο για τα ελληνικά  δεδοµένα.

Η µεγαλοπρεπής χαράδρα του Βίκου όπου ο τοπικός πληθυσµός του αγριόγιδου παρουσιάζει σηµάδια επανάκαµψης.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη του αγριόγιδου είναι ο γκρεµός.  Ο ιδανικός βιότοπός του περιλαµβάνει απότοµες πλαγιές, συχνά σκεπασµένες µε δάση στα χαµηλά και µεσαία υψόµετρα, οι οποίες καταλήγουν προς τα πάνω σε απόκρηµνες γυµνές κορφές µε σάρες, λούκια, χιονούρες και αρκετά, σχεδόν οριζόντια, διαζώµατα (κοινώς ζωνάρια). Εκεί, συνήθως, υπάρχει αρκετή ποώδης βλάστηση, δροσιά το καλοκαίρι και σίγουρη προστασία από τους θηρευτές.  Ακόµα, στα µεγάλα υψόµετρα των βουνών, σχηµατίζονται  εκτεταµένα υποαλπικά λιβάδια, στα οποία τα αγριόγιδα περνούν αρκετές ώρες της ηµέρας βόσκοντας στην άφθονη ποώδη βλάστηση.  

Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο τα αγριόγιδα απαντώνται στις  υψηλότερες υψοµετρικές ζώνες  του βιότοπού τους, ενώ το χειµώνα στις  µεσαίες και χαµηλότερες. Το καλοκαίρι πάλι προτιµούν τα πιο σκιερά και δροσερά µέρη, ενώ το χειµώνα τα πιο θερµά, εκεί όπου το χιόνι λειώνει όσο γίνεται πιο γρήγορα. 

Νεαρό θηλυκό αγριόγιδο µε το µικρό του στα µέσα της άνοιξης.

Ο οικολογικός ρόλος του αγριόγιδου στα οικοσυστήµατα των µεγάλων βουνών  της Ελλάδας είναι θεµελιώδης. Στις περιπτώσεις εκείνες που βρίσκεται σε µεγάλους αριθµούς -πράγµα αναµενόµενο για έναν καταναλωτή πρώτης τάξης- µπορεί να στηρίξει τροφικά ανώτερους θηρευτές, όπως είναι ο λύκος ή ο λύγκας,  συνεισφέροντας µε αυτόν τον έµµεσο τρόπο ακόµα και στη µείωση των ζηµιών στο ζωικό κεφάλαιο που υφίστανται τα κοπάδια των κτηνοτρόφων από τα άγρια ζώα. Ένας επιπλέον δυνάµενος φυσικός θηρευτής του αγριόγιδου είναι ο Xρυσαετός, ο οποίος µπορεί να συλλάβει τα µικρά αγριόγιδα κατά τους δυο πρώτους µήνες της ζωής τους.

Σε ορισµένα εκτεταµένα ορεινά συγκροτήµατα της Ευρώπης όπου υπάρχουν µεγάλοι πληθυσµοί αγριόγιδων, αρκετά ζώα πεθαίνουν εξαιτίας των δυσµενών καιρικών συνθηκών κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Αυτά χρησιµεύουν ως τροφή των όρνεων, των γυπαετών και των χρυσαετών, οι οποίοι στη χώρα µας κινδυνεύουν να εξαφανιστούν είτε από την έλλειψη τροφής είτε από την κατανάλωση δηλητηριασµένων δολωµάτων που συχνά πυκνά τοποθετούνται παράνοµα για την καταπολέµηση άγριων σαρκοφάγων ζώων.

Τα 700 αγριόγιδα που έχουν αποµείνει στην Ελλάδα προσπαθούν,  σε πείσµα κυρίως του ανελέητου λαθροκυνηγιού, να κρατήσουν τους τελευταίους είκοσι πυρήνες εξάπλωσής τους. Θα τα καταφέρουν άραγε;


Ο συνολικός αριθµός αγριόγιδων στην Ελλάδα δεν ξεπερνά τα 700 ζώα. Υπάρχουν 20 περίπου µικροί πληθυσµοί στα πιο απόκρηµνα και δύσβατα βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας: Στον Όλυµπο, στη Ροδόπη (Παρθένο ∆άσος Φρακτού και όχι µόνο), στη Βόρεια Πίνδο (Γράµµος, Σµόλικας, Τύµφη, Τραπεζίτσα, Βάλλια Κάλντα), στην Κεντρική Πίνδο, στα βουνά της Ρούµελης (Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη) και σε ορισµένα βουνά ακόµα, τα οποία βρίσκονται κατά µήκος της συνοριακής γραµµής της Ελλάδας µε τα γειτονικά κράτη των Βαλκανίων (Νεµέρτσικα, Τζένα - Πίνοβο).

Πλούσια σε ποικιλία ειδών φυτών λιβάδια στα µεγάλα υψόµετρα και πάντα µέσα ή κοντά στους γκρεµούς, όπως στον Όλυµπο, αποτελούν τον ιδανικό βιότοπο του αγριόγιδου το καλοκαίρι.

Αν και το κυνήγι του αγριόγιδου στη χώρα µας απαγορεύεται εδώ και πολλά χρόνια (Ν∆ 86/69 περί ∆ασ. Κωδ. Αρθ. 258,παρ.1∆), η προστασία του παραµένει µόνο στα χαρτιά. Στο βιότοπο του αγριόγιδου τις τελευταίες δεκαετίες δε γίνεται καµία συστηµατική περιπολία από κατάλληλα εκπαιδευµένους και εξοπλισµένους κρατικούς  θηροφύλακες, µε αποτέλεσµα η λαθροθηρία του είδους να γίνεται σε ανησυχητικό βαθµό. Τελευταία µάλιστα οι πιο fan του σπορ λαθροθήρες έχουν εξοπλιστεί µε πολεµικά όπλα προερχόµενα από την Αλβανία. Ορισµένοι λαθροκυνηγοί  θεωρούν πως δικαιούνται να κυνηγούν δυο- τρεις φορές το χρόνο από «παράδοση», ενώ κάποιοι λαθροκυνηγούν συστηµατικά και «µε επαγγελµατικό τρόπο». Λέγεται µάλιστα πως πωλούν το κρέας των παράνοµα σκοτωµένων ζώων σε συγκεκριµένα εστιατόρια, όπου συχνάζουν καλοφαγάδες πρόθυµοι να πληρώσουν όσο όσο για ένα γεύµα µε «εξωτική» προέλευση.

Νεαρό αρσενικό αγριόγιδο στο Παρθένο ∆άσος Φρακτού της Ροδόπης στο τέλος Οκτωβρίου.Όπως και τα άλλα ζώα της ίδιας ηλικίας περιµένει τη σειρά του για να διεκδικήσει ένα κοπάδι θηλυκών κατά την επόµενη περίοδο ζευγαρώµατος.

Το ∆ασαρχείο και γενικά η ∆ασική Υπηρεσία είναι η κατεξοχήν υπεύθυνη υπηρεσία για την επίλυση του µεγάλου προβλήµατος της λαθροθηρίας. ∆υστυχώς όµως εκ των πραγµάτων φαίνεται πως αδυνατεί πλήρως να αντεπεξέλθει σ’ αυτό το καθήκον της και το χειρότερο όλων είναι ότι δεν φαίνεται φως στο τούνελ. Το ότι θα έπρεπε η ∆ασική Υπηρεσία να επανδρωθεί κατάλληλα, να εξοπλιστεί ανάλογα και να δοθούν από το κράτος τα απαιτούµενα κονδύλια, θεωρείται αυτονόητο. Το ότι θα έπρεπε να υπάρχει επαρκής αριθµός θηροφυλάκων σε όλη την επικράτεια καθώς επίσης και µόνιµοι, σωστά εκπαιδευµένοι και εξοπλισµένοι φύλακες -οι οποίοι να είναι διατεθειµένοι να πραγµατοποιήσουν και πολύωρες πεζοπορίες- στις Προστατευόµενες Περιοχές (Εθνικοί ∆ρυµοί, Εθνικά Πάρκα, Καταφύγια Άγριας Ζωής κλπ), θεωρείται και αυτό αυτονόητο. Ωστόσο σήµερα δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα απ’ αυτά…

Άλλες δοµές που υπάρχουν και λειτουργούν στο χώρο και κυρίως η θηροφυλακή των Κυνηγετικών Οµοσπονδιών και Συλλόγων κάνουν µια καλή προσπάθεια για τον περιορισµό της λαθροθηρίας. Όµως η ίδια η πολιτεία, πάντα ήταν και πολύ περισσότερο σήµερα είναι ανύπαρκτη όσον αφορά την προστασία και ορθή διαχείριση της άγριας πανίδας. 
 

Τουλάχιστον, είναι θετικό το γεγονός ότι οι τοπικές κοινωνίες έχουν αρχίσει να ευαισθητοποιούνται στην ανάγκη προστασίας της άγριας πανίδας και κυρίως του αγριόγιδου. Μάλιστα τελευταία υπάρχουν ορισµένα περιστατικά λαθροθηρίας αγριόγιδου, όπου άνθρωποι οι οποίοι αγαπούν το βουνό όπως ορειβάτες και νοµοταγείς κυνηγοί, έχουν καλέσει τη θηροφυλακή να επέµβει και σε ορισµένες περιπτώσεις αυτό έγινε µε επιτυχία. Αν και τελικά οι ελάχιστες περιπτώσεις που έφτασαν στο δικαστήριο, όπως σχετικά πρόσφατα στην περιοχή της Ροδόπης, κατέληξαν στην επιβράβευση των λαθροθηρών µε αστείες ποινές…

 Όπως φαίνεται πάντως οι διάσπαρτοι µικροί πληθυσµοί του αγριόγιδου ακολουθούν ο καθένας τη δική του πορεία. Άλλοι δείχνουν µια σταθερότητα ή έστω µικρή αύξηση (Τύµφη, Όλυµπος, Γκιώνα, Παρθένο ∆άσος Φρακτού) και άλλοι φαίνονται ότι σιγά σιγά εξαλείφονται από το χάρτη. Ας ελπίσουµε ότι µε τη βοήθεια όλων µας και κυρίως της «ανύπαρκτης» πολιτείας το αγριόγιδο θα συνεχίσει να οµορφαίνει τα βουνά µας, συµµετέχοντας µε το δικό του τρόπο στην οικολογική ισορροπία των σπάνιων και ευαίσθητων ορεινών οικοσυστηµάτων.